Oryantalizm’ kavramının dünyayı anlamak için sunduğu perspektif geçerliliğini koruyor. Said’i ve düşüncesini anlamak için iyi bir esere sahibiz şimdi. Batı’nın kendi dışındakine nasıl baktığı ve nasıl gördüğüne dair en derli toplu bakış açısı 1978 yılında Filistinli düşünür Edward Said tarafından sunulmuştu. Oryantalizm ismini verdiği kitabında Doğu-Batı ilişkisini farklı bir bakış açısı ile ele alan Said, takipçilerine yepyeni bir perspektif sunuyordu. O güne dek entelektüel arenada Doğu-Batı problemi genel mânâda Avrupa sömürgeciliği, ırkçılık ve emperyalizm çerçevesinden görülüyordu. Said’in sunduğu perspektif, meselenin aslında hiç de bu kadar basit olmadığını ortaya koyuyordu. Yazar, Batı’nın siyasi, ekonomik ve kültürel Doğu nazariyesinin arkasında çok daha köklü ve karmaşık bir mekanizma olduğuna işaret ediyordu. Uzun uzadıya iz sürdükten sonra bu sonuca varıyordu. Oryantalizm tezini biraz da Michel Foucault sayesinde güçlendiriyordu Said. Batı, bir ‘öteki’ye ihtiyaç duyduğu için Doğu denen mefhumu üretmiş, bunu güç merkezli bir algıyla hayali bir coğrafyaya, kurgusal bir tasarıma dayandırmıştı. Said’e göre Doğu hakkındaki her türlü bilgi ve onu inşa eden söylem, neticede bu coğrafyayı Batı’nın sömürüsüne açmak isteyenlere hizmet ediyordu. Yüzyıllar içinde biriken oryantalist külliyat da bu maksada malzeme teşkil ediyordu.
Önce Avrupa ülkelerini karıştıran Oryantalizm tezi ve kitabı 1982’de Türkçeye tercüme edildi. Said’in sosyal bilimlere getirdiği bu yeni bakış açısı akademik camiada büyük yankı bulmuştu. Onu coşkuyla karşılayanlar kadar öfkeyle dolanlar da vardı. O günden beri de Türkiye’de ve yurt dışında çok şey yazıldı ve söylendi; ancak Said de oryantalizm tezi de öneminden bir şey kaybetmedi geçen zaman zarfında. Yine de Doğu-Batı ilişkisini okumada önemli anahtarlar sunan bu bakış açısının hak ettiği kadar bilindiğini ya da ciddiye alındığını söylemek zor. Doğu Batı Yayınları arasından çıkan Oryantalizm kitabı yeni bir okuma için iyi bir fırsat. Oryantalizm konusuna yıllarını vermiş, aynı zamanda Said’i de yakından tanıyan akademisyenlerin kaleminden çıkan tartışma metinleri Türkiye’de bugüne kadar pek gündeme gelmemiş konu başlıklarına yoğunlaşıyor. Said’den bugüne oryantalizm perspektifi ne kadar genişledi? Sorusuna cevap niteliği de taşıyan kitapta iki ayrı bölüm yer alıyor. İlkinde Edward Said ve Oryantalizm başlıklı yazı ve tartışmalar değerlendirilirken ikinci bölüm oryantalizmden kaynaklanan sorunlara ayrılmış. Osmanlı Oryantalizmi, Sürekli Çoğalan Oryantalizmler, Adorno-Post modernizm ve Edward Said ve Oksidentalizm: Tersine Dönmüş Dünya ikinci bölümün ilginç konu başlıklarından birkaçı.
21 mayıs 2007
